تغییر نگرش به بانکها
با نگاهی به تحولات اقتصادی جامعه، به ویژه طی چند سال اخیر، به خوبی میتوان دریافت که اقتدار و یکه تازی نظام بانکی دولتی کشور در عرصه اقتصاد تدریجاً و بنابر ضرورتها و الزامات داخلی و بین المللی درحال کاهش است. این اقتدارکه البته آثار مطلوب و نامطلوبی را نیز به همراه داشته، عمدتاً محصول ضرورتها، طرزتفکر و نگرش حاکم بر فضای اقتصادی کشور در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی بوده است که نمود آن در قانون ملی شدن بانکها، لایحه قانونی اداره امور بانکها و قانون عملیات بانکی بدون ربا متبلور گردید.
با مقالات آموزشی بلدیاب همراه باشید
در شرایط کنونی و متاثر از الزامات داخلی و بین المللی و فضای رقابتی حاکم بر اقتصاد جهانی، انجام برخی اصلاحات اساسی و ساختاری در قوانین و مقررات و نحوه فعالیت بانکهای کشور اجتناب ناپذیر است. پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO)، توجه به خصوصی سازی و کاهش نقش تصدی گری دولت در فعالیتهای اقتصادی، صدور مجوز افتتاح بانکهای خصوصی و موسسات پولی و مالی غیربانکی، اصلاح قانــــون جذب سرمایه گذاری خارجی، یکسان سازی نرخ ارز، اجماع اراده مقامات ارشد اقتصادی و بانکی کشور در تدوین پروژه اصلاحات راهبردی برای اصلاح ساختار نظام بانکی کشور، تغییر نگرش به بانک به عنوان یک بنگاه اقتصادی و توجه به رعایت نسبتها و استانداردهای ناظر بر عملیات بانکداری بین المللی ازجمله نسبت کفایت سرمایه و اهمیت دادن به مفاهیمی نظیر: ریسک، بهره وری، کارایی، اثربخشی، سودآوری و مدیریت بهینه منابع و مصارف در فعالیتهای بانک جملگی در این راستا بوده است.
واقعیت ایـــن است که دیگر توسل به شیوههای سنتی و رضایت به حفظ وضع موجود کارساز نخواهدبود و در صورت عدم تعامل فعال با نظام بانکداری بین المللی و همچنین عدم تجدیدنظر در برنامهها و سازوکارها و فراهم نکردن تمهیدات لازم برای توسعه فعالیتهای بانکی، متاسفانه بایستی مرتباً شاهد کاهش سهم نظام بانکی کشور در بازار بانکداری بین الملل و همچنین فراهم نشدن بخش قابل توجهی از انتظارات معقول جامعه از نظام بانکی کشور باشیم.
در این راستا، ضعف آگاهیهای علمی و تخصص تعداد کثیری از مدیران و کارکنان شبکه بانکی کشــور در زمینه جدیدترین رهیافتهای بانکداری نوین به دلایل متعدد از جمله فقدان متون و منابع تخصصی معتبر و عدم اشراف کامل به زبانهای خارجی برای استفاده مستقیم از متون تخصصی بانکداری، در زمره عمدهترین موانع تعامل فعال با بانکداری بین المللی محسوب میشود.
با تصویب و تأسیس بانکهای خصوصی در کشور در ســال ۱۳۷۹ انتظار مردم و تمامی دست اندرکاران مسایل اقتصادی ما بر این بود تا روند اقتصادی کشور روبه بهبود رود. بنابراین آیا بانکهای خصوصی با شیوههای مدرن اقتصادی جاری در سطح بین الملل در جذب سرمایههای خارجی به چرخه اقتصادی موفق بوده اند و یا در رشد جریان صادرات کشور چه ازنظر کمی و چه کیفی نقش موثری داشته است یا به شکل غیردولتی همان راهی را طی کرده است که نظام بانکداری دولتی رفته است.
انتظاری که از تأسیس یک بانک غیردولتی یا خصوصی در یک جامعه میرود انتظار مبهمی نیست. وقتی بانکداری دولتی نتواند چرخه اقتصادی با کیفیتی را چه در سطح کلان یعنی جذب سرمایهها و کمک به صادرات بویژه از نوع غیرنفتی آن ایجاد نماید و در سطح خرد آنچنان به تکریم ارباب رجوع و مردم بپردازد و خدمات یا تسهیلات مناسب، با کیفیت و قابل قبولی را به آنها ارائه دهد، میدان برای ورود بانکداری خصوصی باز میشود تا نقایص بانکداری دولتی را جبران سازد. اما آیا پس از گذشت چند سال از تأسیس بانکداری غیردولتی چنین اتفاقی افتاده است. این میان مسئولان بانکهای دولتی از یک سو و گردانندگان نظام بانکداری خصوصی از سوی دیگر باید به این پرسش پاسخ دهند و عملکـــــــرد خود را ازنظر نقش آفرینی در توسعه اقتصادی کشور، کاهش تورم و رشد سیستم بانکداری ازنظر خدمات با کیفیت و ارائه تسهیلات مناسب به مخاطبان خود، تشریح نمایند.
رهاشدن از مقررات دست و پاگیر
طی مصاحبه ای که با آقای عبدالمجید پورسعید، معاون طرح و برنامه بانک پارسیان انجام شد، ایشان ضمن مقایسه بانکهای دولتی و غیردولتی به تشریح نقش بانکهای خصوصی در جذب سرمایههای خارجی و رشد صادرات غیرنفتی پرداختند. با هم صحبتهای ایشان را میخوانیم: به طورکلی اقتصاد کشور طبق تعریف ماده ۴۴ قانون اساسی، به سه بخش دولتی، خصوصی و تعاونی تقسیم میشود. همانگــــونه که از واژههای مذکور استنباط میشود نوع مالکیت صاحبان سهام از مهمترین ارکان تعیین کننده در این نوع طبقه بندی محسوب میگردد. مضافاً آنکه معمولاً به تبع آن، نوع مدیریت (نحوه اداره کردن موسسه یا نهاد ذیربط) براساس آن شکل میپذیرد.
بانکهای دولتی بانکهایی هستند که اکثر سهام آنها (و یا صددرصد آن) متعلق به دولت بوده و زیرنظر دولت با سازوکارهای سیستم دولتی از قبیل حقوق و مزایای نظام هماهنگ دولتی، استخدام و مدیریت منابع انسانی به روش قوانین دولتی، ایجاد و فعالیت انواع کمیسیونهای مختلف در بانک همانند کمیسیون معاملات، کمیسیون خرید اموال و دارائیهای ثابت به روش و شیوه دولتی و منطبق با قوانین مدون و خشک نظام دولتــــی و... میباشد به گونه ای که از کوچکترین کار مثل گزینش و استخدام کارکنان تا بالاترین آن مثل عزل و نصب مدیران عامل بانکها بایستی به روش دیوانسالاری و منطبق با قوانین و مقررات دولتی همراه باشد. پرواضح است که به دلیل اینکه هیچیک از مدیران و مسئولین دولت، جوابگوی عملکرد خود به شخص یا مرجع خاصی نبوده و درهرحالت (چه کار را به صورت بهینه و پویا به سرانجام برسانند و چه به صورت عادی فعالیت نمایند و حتی در ظاهر فعالیتی نداشته باشند) از یک حقوق و مزایا تعریف شده برخوردار خواهند بود و همین امر به بهره وری پایین، کارآیی کم و پس رونده و درنهایت به انواع رانتها و فسادها منجر خواهدگردید.
ازطرفی اینگونه موسسات به لحاظ عدم مسئولیت پذیری و فقدان اصل شایسته سالاری در آنها از کمترین خلاقیت و مشارکت گروهی برخوردارند و به سبب نبود انعطاف پذیری سازمان و نیز عدم انطباق با شرایط و تغییرات روز (داخلی و خارجی) در رقابت با سایر رقبا، همواره نفر آخر خواهند بود (به مصداق مثل عامیانه که دولت هیچوقت تاجر خوبی نخواهد بود) اما بانکهای خصوصی که با سرمایههای گروهی و بخش خصوصی پابه میدان بازارهای پولی مینهند به لحاظ اینکه هیأت مدیره آنها منتخب مجمع عمومی (شامل عمده صاحبان سهام بانک) بوده و به تبع آن مدیرعامل بانک نیز از میان آنها و به عنوان شخص مجرب و شــایسته (حائزشرایط ازنظر بانکی) انتخاب میشود.
در بانکهای دولتی به لحاظ مقررات ناظر، مدیرعامل ازطـــریق وزرای ذیربط پیشنهاد میشود. به عنوان مثال مدیرعامل بانک مسکن توسط وزیر مسکن، مدیرعامل بانک کشاورزی توسط وزیر کشاورزی و مدیرعامل بانکهای تجاری که تــــوسط وزیر بازرگانی پیشنهاد میشوند ضمن اینکه در بانکهای دولتی این مدیـــرعامل است که هیأت مدیره را انتخاب میکند نه اینکه هیأت مدیره، مدیرعامل را.
در بانکهای خصوصی، به لحاظ مسئولیت دادن و مسئولیت خواستن از مدیران و نیز کارمندان، سیستم اداری آنها از نظم و انسجام بیشتری برخوردار است و از بهره وری و کارآیـــی بالاتری نسبت به بانکهای دولتی بهره مند میبـــــاشند و همچنین اصل مشتری مداری و ارتقای سطح کیفیت خدمات که از مهمترین ارکان رقابت در هر موسسه مالی به شمــار میآید در آنها بیش از پیش مشهود میباشد که در غیر این صورت با عدم اعتماد عمومی و نهایتاً با بحرانهای خاص خود روبرو و از بازار رقابت دور خواهند شد ولیکن در بانکهای دولتی به لطف حمایتهای بی دریغ دولت و بخشش بودجههای دولت، این سهم به صورت پنهان نمایانگر نمیباشد.
بنابراین از مهمترین تفاوتهای بانکهای خصوصی و دولتی را میتوان در موارد ذیل جستجو نمود:
۱) داشتن حدکفایت سرمایه به منظور پوشش ریسکهای بانک و بالابردن سطح اعتماد مردم.
۲) داشتن مدیران شایسته و مسئولیت پذیر و همچنین کارآمد و پویا (زیرا که در غیر این صورت دوام نخواهد داشت).
۳) دارابودن نظامهای مبتنی بر عرضه و تقاضا (تقاضا از سوی جامعه و عرضه از سوی بانک، به طوری که تعادل این دو همواره، مدنظر بانک خواهدبود)
۴) انعطاف پذیری و تحرک بالا به منظور به روزآوری خود با کلیه شرایط درونی و بیرونی از قبیل افزایش یا تنوع خدمات مالی و پولی، بالابردن مستمر کیفیت خدمات خود مطابق با خواسته مشتریان، بکارگیری تکنولوژی و فناوری روز، مطابق سهم بازاری خود، گسترش همکاریها و تعاملات خــــــود با نهادهای پول رسانی داخلی و خارجی، پیاده سازی بانکداری الکترونیکی ودستـــــرسی آسان و به موقع مردم به انواع خدمات بانکی، نهادینه کردن مدیریت مشارکتی، استفاده از نیروهای مجرب و پرتوان، بروز نوآوریهای مالی و... .
۵) سنجیده عمل کردن در افزایش درآمدها و کاهش هزینههای غیرضروری (با برنامه ریزیها و اهداف از پیش سنجش شده و...).
۶) رهابودن از مقررات دست و پاگیر و بوروکراسی اداری حاکم بر نظام دولتی (که به اتلاف وقت و هزینه بیشتر مشتریان خواهد انجامید).
جذب سرمایههای خارجی
به طور مسلم، بانکهای خصوصی در جذب سرمایـــــههای داخلی نقش اساسی را ایفا مینمایند، زیرا بانکهای خصوصی به عنوان یک نهاد و واسطه پولی مجرب و اختصاص یافته به این امر، خود را ملزم مینماید تا با بکارگیری حداکثر توان خود در تجهیز و جذب سپردههای سرگردان جامعه (ازطریق کارکرد موثر خود، پرداخت سود بالا به سپرده گذاران، برآورده ساختن سطح توقعات و خواستههای مشتریان، افزایش اعتماد مردم به سیستم بانکی، بکارگیری تبلیغات موثر و مستمر و...) فرهنگ پس انــداز و سپرده گذاری و متعاقب آن سرمایه گذاری را در جامعه پایه ریزی و گسترش نماید تا ازطریق آن و سوق دادن این سرمایهها به ســــوی بخشهای مولد تولیدی (به وسیله اعطای تسهیلات و اعتبارات بانکی و...) به شکوفایی اقتصاد کشور کمک موثری نماید و از این جهت به افزایش GNP (تولید ناخالص ملی) و به تبع آن به افزایش تولید، افزایش صادرات غیرنفتی، رفع بیکاری و اشتغالزایی، بالارفتن سطح درآمد و رفاه ملی، خودکفایی و توسعه یافتگی اقتصاد و شکوفاشدن اقتصاد کشور خواهد انجامید.
حال با همین مکانیزم، بانکهای خصوصی (با انگیــزه و تحرک بیشتر از بانکهای دولتی) میتوانند با بسط وگسترش انواع اعتبارات خارجی، (همانند گشایش اعتبارات اسنادی برای واردکنندگان و یا صادرکنندگان) محصـــــولات تولیدی کشور، صدور ضمانتهای ارزی، بهره گیری از انواع فاینانس یا ریفاینانس، BUY BACK و... و همچنین همکاری و تعاملات بیش از پیش با بانکهای بین الملل و کارگزاران بانکی خارج از کشور، به این مهم سرعت عمل بدهند و از این طریق ضمن بالابردن توان و استفاده از تجربیات بانکهای خارجی در بهره گیری از تکنیکها و فنون بانکداری نوین بین المللی به نوبه خود به ارتقای سطح سرمایه گذاری کشور در کلیه بخشهای اقتصادی آن (و رسیدن به اهداف عالیه ذکر شده) کمکهای موثری نمایند.
رشد صادرات غیرنفتی
همانگونه که قبلاً ذکر شد، بی تردید بانکها بویژه بانکهای خصوصی که با انگیزه واقعی بانکداری و به منظور تجهیز و تخصیص منابع (به مفهوم واقعی آن) گام در بازارهای پولی نهاده اند (البته به شرطی که ضمن کسب سود عادلانه و منصفانه، کلیه مسئولیتهای اجتماعی خود را نیز فراموش نکرده و صرفاً به فکر کسب سودآوری و درآمد بیشتر از تفاضل بهرههای دریافتی (از تسهیلات گیـرندگان) و بهره پرداختی (به سپرده گذاران) نباشند و هدف والا و عالیه خود را شکوفایی اقتصاد و تعادل در عرضه و تقاضا عوامل تولید بداننـــــد که بدین ترتیب به عنوان یک واسطه و نهاد پولی شایسته. شناخته شده و به اعتماد عمـــومی که دارایی اصلی هر بانک به شمار میرود تکیه خواهند زند، بیشترین نقش را در رشد و ارتقای کشور از لحاظ صادرات تولیدی (بالاخص صادرات غیرنفتی) خواهند داشت و برهمه معلوم است که این امر چه کمک شایان توجهی به افزایش تولید و ثروت کشور( GNP، تولید ناخالص ملی) و درنهایت بالابردن ارزش پولی ملی و رفاه جامعه خواهد داشت (به عبارتی به لحاظ برتری عرضه کالای تولیدی بر تقاضا) به خودی خود تورم کاهش و یا محو خواهد گردید).
تدبیر: آیا میزان رقابت میان بانکهای خصوصی با یکدیگر در توسعه اقتصادی و صنعتی موثر است؟ - همان طور که رقابت یکی از اموال مهم تجارت است به طوری که از جایگاه اهمیت و اعتبار ویژه ای در کسب توفیق اقتصادی در هر کسب و کــــاری به شمار میآید زیرا که همان طور که رقابت موجب پویایی، انگیزه و تحرک در عالم کسب و تجارت میگردد، همانقدر هم انحصار و یکه تازی در وادی عرضه کالا و خدمات میتواند موجب اجحاف و در برخی مواقع تضییع حقوق مشتریان و بــــه تبع آن عدم اعتماد مردم و رکود همه جانبه بنگاههای اقتصادی (حاکمیت ناعادلانه بر بازار) را بیش از پیش فراهم سازند.
به طورکلی وقتی که مشتری امکان انتخاب داشته باشد و از آزادی کامل جهت انتخاب طرف معامله خود برخوردار باشد بدیهی است که عرضه کنندگان خدمات بانکی (کـــــــه به طوراخص آن بانکهای خصوصی خواهندبود) تلاش مینمایند تا با استفاده از روشها و متدهای مختلف، مشتریان خود را جذب نمایند و با فروش خدمات خویش از او کسب سود کرده و منفعتی بدست آورند و چه بهتر که این امر در عرضه اقتصاد و توسط بانکهای کشور (بویژه بانکهای خصوصی) و در تقابل با مشتریان اصلی خود که همانا گروههای اقتصادی و صنعتی کشور میباشند رخ دهد تا از این طریق به افزایش رقابت و نهایتاً فزونی تولید کشور و ثروت ملی جامعه بینجامد.
تدبیر: نقش بانکهای خصوصی در توسعه اعطای تسهیلات چقدر و چگونه است.
- زیاد است، بانکهای خصوصی به لحاظ برخورداری از انعطاف بالا، و انطباق خود با شرایط روز جامعه و نیز برآورده ساختن خواستـــههای مشتریان خود میتوانند به شیوههای مختلف (چه از لحاظ تغییر نرخ سود و کارمزد دریافتی، تنوع تسهیلات و خدمات اعتبـــاری، تعاملات با بازارهای بین پولی منطقه ای کشور و یا خارج از کشور، بکارگیری از ابداعات بانکی در تعیین وثیقه یا افزایش اعتبارات یا نحوه بازپرداخت و...، بهره برداری از سیستمهای مکانیزه الکترونیکی و اینترنتی و...) بیش از پیش به این مهم دست یابند و در آن پیشرو باشند.
سیستم بانکی کارآمد
یکی دیگر از مصاحبه شوندگان در این گزارش آقای رضا آقابابایی، رئیس اداره ریسک و تحقیق و توسعه بانک سامان بودند که نقش بانکهای تجاری خصوصی و دولتی در رشد صنایع در کشورهای جهان و نیز تاثیر عوامل گوناگون بر کارایی بانکها را تشریح کردند که در زیر ارائه میشود.
درمورد نقش نظام مالی در رشد و توسعه اقتصادی یک کشور دیدگاههای متفاوتی توسط اقتصاددانان ارائه شده است. مثلاً (۱۹۶۹) HICKS معتقد است نظام مالی نقش حیاتی در صنعتی شدن کشور انگلستان ازطریق تامین سرمایه لازم برای فعالیتهای بزرگ ایفا نموده و (۱۹۱۲) SCHUMPETER نیز استدلال میکند که عملکرد مطلوب بانکها ابداعات تکنولوژیک و به تبع آن رشد و تــوسعه اقتصادی را تحریک میکند چرا که بانکها با مشخص نمودن و تامین مالی طرحهای نوآورانه ای که بیشترین شانس را برای موفقیت دارند موجب میشوند کالاهای جدید و فرایندهای جدید تولید در اقتصاد خلق شده و رشد اقتصادی بیشتر شود، (۱۹۵۲) ROBINSON معتقد است این بخش تولید است کـــــه جریانهای مالی را هدایت میکند و توسعه اقتصادی تقاضا برای انواع مختلف تامین مالـــــی را ایجـاد مینماید(۱۹۹۷ (LEVINE) GERSCHENKRON ۱۹۶۲نیزمعتقد است که توسعه مالی برای رشد اقتصادی ضروری است چرا که بانکهای تجاری خصوصی ابزار حیاتی انتقال پس اندازها به صنایع در بسیاری از کشورهای صنعتی بویژه آلمان در نیمه دوم قرن نوزدهم محسوب میشوند.
گرچه به نظر میرسد دیدگاههای متفاوتی توسط اقتصاددانان در زمینه نقش نظام مالی در رشد و توسعه اقتصادی یک کشور عنوان شده است ولی مطالعات جدید حکایت از آن دارد که توسعه مالی، رشد بلندمدت اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. ، RAJAN AND ZINGALES(۱۹۹۸) شواهدی ارائه میدهند که نشان میدهد توسعه مالی با کاهش هزینههای تامین مالی برای بنگاههای اقتصادی موجب افزایش رشد و دستیابی به توسعه اقتصادی میشود. همچنین آنها نشان میدهندکه توسعه مالی برای ایجاد بنگاههای جدید در اقتصاد ملی ضروری و مهم است. (۱۹۹۸) نیز نشان میدهند که نهادهای مالی نقش حیاتی در رشد و توسعه بنگاهها و صنایع مختلف دارند. LEVINE & ZERVOS(۱۹۹۸) نیـــــز شواهـــــدی ارائه میدهند که نشان میدهد کارایی سیستم بانکی برای نیل به توسعه اقتصادی بسیار مهم بوده و نقش حیاتی دارد. علاوه بر اینها مطالعات متعدد دیگری صورت گرفته که اثر مثبت توسعه مالی و کارایی نظام مالی را بر رشد اقتصادی نشان میدهند.
به طورکلی وجود هزینه کسب اطلاعات و هزینه مبادله، مهمترین انگیزه ایجاد موسسات مالی هستند.
درواقع نهادها و بازارهای مالی برای این بوجود میآیند که مشکلات ناشی از کمبود اطلاعات و هزینههای معاملات را کاهش دهند. (۱۹۹۷) LEVINE پنج کارکرد اساسی برای نظام مالی در اقتصاد بیان میکند که عبارتند از:
مفهوم توسعه مالی نیز براساس این پنج کارکرد قابل درک است به این معنا که عملکرد مطلوب و کارای نظام مالی در ایفای کارکردهای مذکور به معنای توسعه یافتگی نظام مالی یک کشور خواهدبود.
عوامل موثر بر کارایی بانکها
درمــورد اینکه چه عواملی میتوانند تعیین کننده توسعه مالی و عملکرد مطلوب نظام بانکی باشند مطالعات متعددی از نگرشهای مختلف صورت گرفته است. برخی از مطالعات نشان میدهند که ویژگیهای نظامهای حقوقی، مکانیزمهای اعمال و اجرای قراردادها و سیستمهای شفاف نمودن اطلاعات بر توسعه مالی و به تبع آن رشد اقتصادی اثر میگذارند. این مطالعات شامل مطالعات مقایسه ای میان کشورها (KING AND LEVINE ۱۹۹۳ A, B, LEVINE AND ZERVOS ۱۹۹۸)، مطالعات درسطح بنگاه (DEMIRGUC-KUNT AND MAKSIMOVIC ۱۹۹۸, ۱۹۹۹) ، مطالعات در سطح صنعت بانکداری (RAJAN AND ZINGALES ۱۹۹۸) و مطالعات سری زمانی (ROUSSEAU AND WACHTEL) میشوند. تمامی این مطالعات بر اهمیت ایجاد چارچوب حقوقی و مقرراتی مناسب جهت نیل به توسعه بازارهای پول و سرمایه تاکید دارند.
BECK, DEMIRGUC-KUNT& LEVINE )۲۰۰۱) با استفاده از دادههای تاریخی کشورهای مختلف و با برآوردهای اقتصادسنجی، نگرشهای مختلف درمورد عوامل موثر بر توسعه مالی را مورد آزمون قرار میدهند و بررسی میکنند که تفاوت میان کشورها به لحاظ توسعه مالی ناشی از کدامیک از عوامل، شامل نظام حقوقی (LEGAL TRADITION)، ساختار سیاسی و منابع اولیه آن کشورها، میباشد. نتایج حاصل از رگرسیون مقطعی میان کشورها برای دوره ۹۵ - ۱۹۷۵ نشان میدهد که توسعه مالی کشورها کاملاً با نظام حقوقی آنها در ارتباط است اما شواهد قوی و قابل اتکایی برای ارتباط میان ساختار سیاسی و توسعه مالی مشـــــاهده نمیشود. در این مطالعه دو نوع تفاوت میان نظامهای حقوقی موردبررسی قرار میگیرد. یک تفاوت این است که نظام حقوقی تاچه حد به حقوق فرد در مقابل دولت اولویت میدهد و تفاوت دیگر این است که نظامهای حقوقی تاچه حد در مقابل شرایط متحول قابلیت تغییر دارند. این مطالعه نشان میدهد هر دوی این تفاوتها، تعیین کنندههای مهم و معنادار اختلاف درجه توسعه مالی میان کشورها هستند اما قابلیت تحول نظامهای حقوقی اهمیت به مراتب بیشتری دارد. در این ارتباط BECK &LEVINE)۲۰۰۳( به دو مکانیزم اشاره میکنند.
یک مکانیزم ناشی از این است که وقتی در نظام حقوقی از حقوق فرد در مقابل دولت حمایت میشود این حمایت از حقوق بخش خصوصی بنیانی برای توسعه مالی فراهم میآورد. مکانیزم دوم مکانیزم سازگاری است که موجب میشود تا نظامهای حقوقی بتوانند شکاف میان نیازهای اقتصاد و قابلیتهای نظام حقوقی را به حداقل رسانده و از این طریق توسعه مالی را سرعت بیشتری ببخشند. نتایج حاصل ازمطالعه ایشان نیز نشان میدهد که نظام حقوقی تمایل پس انـدازکنندگان به سرمایه گذاری را شکل میدهد، بر اثربخشی راهبری شرکت موثر است و تعیین کننده توسعه بازارهای مالی است.
یکی دیگر از عوامل موثر بر کارایی عملکرد بانک، مقررات حاکم بر فعالیت بانکها و نظارت بر آنها است. سلسله مطالعات انجام شده توسط BARTH, CAPRIO & LEVINE)(۲۰۰۰,۲۰۰۱,۲۰۰۴) (از این به بعد BCL) اثر مقررات و نظارت بر عملکرد سیستم بانکی را در کشورهای مختلف بررسی نموده اند. این محققان برای آزمون فرضیات خود دادههای سالهای مختلف از شاخصهای مربوط به عملیات بانکی در هر کشور را در ارتباط با نظارت و مقررات و مالکیت فراهم میآورند. (۲۰۰۰) BCL اطلاعات مربوط به مقررات و مالکیت بانکهای تجاری در بیش از شصت کشور جهان را جمع آوری نموده و ارتباط میان مقررات و مالکیتهای متفاوت را با عملکرد بخش مالی و ثبــــات سیستم بانکی بررسی میکنند. براساس دادههای مذکور ارتباط آماری مطمئن و شواهد قابل اتکایی مبنی بر اینکه محدودساختن فعالیت بانکهای تجاری به ممنوعیت فعالیت در بیمه، دارائیهای فیزیکی و انتشار اوراق بهادار، اثری مثبت یا منفی بر سطح توسعه یافتگی سیستم بانکی و یا میزان رقابت در آن داشته باشد، مشاهده نشده است. اما کشورهایی که محدودیتهای قانونی بیشتری را بر انتشار اوراق بهادار توسط بانکهای تجاری اعمال کرده اند، احتمال وقوع بحران بانکی در آنها به مراتب بیشتر از دیگر کشورها بوده است.BCL(۲۰۰۴) با جمع آوری اطلاعات مربوط به ۱۰۷ کشور جهـــــان به بررسی این نکته میپردازند که مقررات و نظارت بر سیستم بانکی با کدام نگرش نسبت به دولت سازگار است. یک نگرش این است که دولت مکمل بازار محسوب شده و برای جبران شکستهای بازار اقدام به فعالیت میکند. در چنین حالتی اعمال نظارت اداری بر بانکها، محدودساختن فعالیت بانکها و ورود آنها بر اتخاذ سیاستهای بیمه سپرده برای بهبود تخصیص منابع ازمنظر اعمال نقش مکملی قابل ارزیابی است. درحالی که در نگرش مقابل تصور میشود که دولت به دنبال جلب نظر حامیان سیاسی خود است و مقررات را در راستای این اهـــــداف، اعمال مینماید. از این جهت هرجا نظارت شدیدتر و محدودیتهای بیشتری برای ورود بانکها اعمال میشود فساد دولتی نیز بیشتر است. این محققان سیاستها و مقررات حاکم بر نظام بانکی را در ابعاد مختلف موردتوجه قرار میدهند. این سیاستها و مقررات عبارت از مقررات مربوط به محدودیتها و قیود فعالیتهای بانکی، ترکیب فعالیتهای بانکی و تجاری، مقررات مربوط به ورود بانکهای داخلی و خارجی، مقررات مربوط به کفایت سرمایه، طراحی سیستم بیمه سپرده، قدرت نظارتی، استقلال نهاد ناظر، انضبــــاط و سخت گیری برای طبقه بندی وامها، استانداردهای ذخیره گیری، آئین نامههای متنوع سازی دارائیها، قدرت واکنش سریع برای تصحیح، مقررات افشا و شفاف سازی اطلاعات، ترغیب بخش خصوصی به نظارت بر بانکها و مالکیت دولتی بر بانکها میباشند. ایشان ارتباط میان شاخصهای هر کدام از این مقررات و قوانین و کارایــــــی نظام بانکی را مورد آزمون قرار میدهند. نتایج حاصل از برآورد معاملات رگرسیون مقطعی میان ۱۰۷ کشور جهان حاکی از رد شدن نگرش اول درمورد دولت است، زیرا نتایج نشــــان میدهد که موانع سختتر برای ورود بانکها، محدودیت بیشتر بر فعالیتهای بانکها، قدرت بیشتر نظارت اداری، جلوگیری از اعطای وام به خارج و مالکیت بیشتر دولت بر بانکها به شکل قوی ارتباط معکوس با میزان سلامت دولت و ارتباط مثبت معنی دار با فساد دولت دارد و هر جا مقررات درجهت افشای اطلاعات و کنترل داخلی بر بانکها توسط بخش خصوصی تنظیم شده ثبات سیستم بانکی بیشتر و عملکرد آن مناسبتر بوده است.
DEMIRGUC-KUNT, LAEVEN & LEVINE)۲۰۰۳ (نیز اثرمقررات، ساختار بازار و نهادهای ملی بر کارایی سیستم بانکی را با استفاده از اطلاعات مربوط به ۱۴۰۰ بانک در ۷۲ کشور جهان بررسی میکنند. نتایج نشان میدهند که مقررات سخت گیرانهتر برای ورود بانکهای جدید و محدودیت بیشتر بر فعـــالیت بانکها هزینههای بانکها را افزایش میدهد. علاوه بر این بانکهایی که سهم بیشتری از بازار دارند، نسبت خالص درآمد بهره ای بیشتری دارند. ضمن آنکه درجه تکامل نهادهای ملی نیز با نسبت درآمد خالص بهره ای بانکها ارتباط مثبت معنی داری دارد. یعنی هرچه آزادی اقتصادی و حمایت از حقوق مالکیت خصوصی بیشتر باشد این نسبت نیز بیشتر خواهدبود. باتوجه به اینکه وقتی این متغیرهای نهادی وارد معادله میشوند از اهمیت متغیرهای مقررات کاسته میشود این نتیجه حاصل میشود که مقررات ناظر بر فعالیت بانکی نه تنها بی اهمیت نیستند بلکه نشان دهنده نگرش کل یک جامعه نسبت به رقابت و مالکیت خصوصی هستند و هرچه نهادهای ملی از این جهت تکامل یافتهتر باشند مقررات کاراتری بر سیستم بانکی آن کشور اعمال خواهدشد.
BECK, DEMIRGUC-KUNT & LEVINE)۲۰۰۳( نیز با استفاده از اطلاعات مربوط به ۷۰ کشور برای سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۷ اثر تمرکز سیستم بانکی، مقررات بانکی و نهادهای ملی را بر احتمال وقوع بحران بانکی بررسی میکنند. نتایج یافتههای آنها نیز نشان میدهد هرجا که (۱) سیستم بانکی متمرکزتر بوده، (۲) محدودیتهای قانونی کمتری بر رقابت و فعالیتهای بانکی اعمال شده و (۳) نهادهای ملی مشوق رقابت بوده اند، احتمال وقوع بحران بانکی بسیار کمتر بوده است.
به طورخلاصه میتوان از مطالعات نظری و تجربی درمورد اثر نظام حقوقی، مقررات و نظارت بر سیستم بانکی، نهادهای ملی و ساختار بازار بر کارایی سیستم بانکی نتیجه گرفت که هرچه نهادهای ملی و نظام حقوقی بیشتر مشوق رقابت و مالکیت خصوصی بوده و بتوانند متناسب با نیازهای دائماً درحال تغییر اقتصاد ملی متحول شوند، عملکرد سیستم بانکی نیز مطلوبتر خواهدبود. ضمن آنکه هرچه مقررات محدودکننده بر ورود و فعالیتهای سیستم بانکی کمتر باشد و از آن طرف مقررات مربوط به نظارت و کنترلهای داخلی نظیر شفاف سازی اطلاعات، استانداردهای ذخیره گیری، کفایت سرمایه، طبقه بندی وامها، راهبری اثربخش بنگاه وکنترل و نظارت بر آن توسط بخش خصوصی دقیقتر باشد کارایی سیستم بانکی نیز افزایش خواهدیافت و احتمال وقوع بحران در آن کمتر خواهدبود. ضمن آنکه تمرکز بازار بر سودآوری بانکهای بزرگ و کارایی آنها اثر مثبت دارد.
به طورکلی دو دیدگاه درمورد دخالت دولت در بازارهای مالی وجود دارد. یک دیدگاه توسط اقتصاددانان توسعه، نظیر افرادی چون لوئیس، میردال و گرشنکرن ارائه شده است. این اندیشمندان اعتقاد دارند که برای توسعه مالی و دستیابی به رشد اقتصادی مالکیت دولت بر بانکها بخصوص درکشورهای توسعه نیافته ضروری است چرا که دولت انگیزه لازم برای هدایت پس اندازها به سوی سرمایه گذاریهای مطلوب اجتماعی را دارد و این مــــالکیت کمک میکند تا از صرفههای خارجی بهره برداری کرده و در بخشهای استراتژیک سرمایه گذاریهای لازم را صورت داده و نواقص بازار را برطرف نماید (OTCHERE ۲۰۰۳, MEGGINSON ۲۰۰۳, LA PORTA, LOPEZ-DE-SILANES & SHLEIFER ۲۰۰۲, BCL ۲۰۰۴) . علاوه بر این بانکهای دولتی میتوانند نیازهای پاسخ داده نشده توسط بازار ناشی از اطلاعات یا قراردادهای ناقص را پوشش دهند (STIGLITZ AND GREENWALD ۱۹۸۶) . ضمن آنکه بانکهای خصوصی تمایل به تمرکز و بزرگ شدن داشته و اعتبار را به افراد معدودی اعطا میکنند و به دلیل پذیرش ریسکهای بالاتر میتوانند زمینه ساز بحران بـــــانکی شوند (CLARK, CULL & SHIRLEY ۲۰۰۳).
ضرورت خصوصی سازی بانکها
به گفته آقای دکتر هادی غنیمی فرد مدیرخانه صنعت و معدن استان تهران، زمان آن فرارسیده است که حدفاصلی بین فعالیتهای خصوصی و دولتی را تعیین نماییم.
خصوصی سازی در کشـــور ما با سوءتفاهم هایی مواجه شده است، چرا که اکثراً تصــور میکنند مالکیت خصوصی با خصوصی سازی برابر است، درحالی که مهمترین مسئله در این خصوص، تغییر ساختار به شکل خصوصی است. اگر ما به جایی برسیم که تصمیم گیری هایمان طبق اصول دموکراتیک و با رأی اکثریت انجام شود، آن وقت میتوانیم به اصلاح ساختاری بانکها امیدوار باشیم. درحال حاضر بانکهای خصوصی نیز به معنای واقعی کلمه خصوصی نیستند، چرا که موظف به رعایت تصمیمهای بانک مرکزی هستند و از قوانینی که برای بانکهای دولتی نوشته شده حق تجاوز ندارند، مگر درمورد سود بانکی! حتی مدیرعامل آنها نیز با معیارهای بانک مرکزی ارزیابی میشود، درحالی که چنین مواردی با فعالیتهای بخش خصوصی مغایرت دارد. در سیستم بانکداری فعلی، پولهـــای مردم به صندوق بانکها واریز میشود و بانکها کار دیگری جز نگهداری سپردهها ندارند. هم اکنون تمام شعب بانکهای دولتی یکسان عمل میکنند و کارها به صورت تخصصی تقسیم نشده است.
درواقع بــــه دلیل دولتی بودن بانکها، انگیزه ای برای جلب مشتری نیست. حتی سپرده گذاران نیز در شعب بانکها سرگردان هستند، چه رسد به تسهیلات گیرندگان. البته سیستمی که در ایران با آن مواجه هستیم، تنها به دلیل دولتی بودن نیست، چرا که در بانکهای خارجی که دولتی نیز هستند،نحوه رفتار با مشتری بسیار متفاوت است، ولی بانکداری ما بعد از سالها، تغییر چندانی نکرده است. باید توجه داشت که بانکها با جدیترین وسیله زندگی مردم یعنی پول سروکار دارند که به هر چیزی قابل تبدیل است و همواره اهمیت خود را حفظ میکند. بنابراین ضرورت اصلاحات اجتناب ناپذیر است و هرچقدر در این کار تعلل کنیم، به مشکلات سیستم بانکی ما افزوده خواهدشد.
قوانین حاکم بر نظام بانکداری
تدبیر: با گذشت نزدیک به ۵ سال از تصویب قانون بانکهای خصوصی، هنوز قوانین و مقررات حاکم بر این بانکها تفاوت چندانی با بانکهای دولتی ندارد. این درحالی است که قانون بانکداری بدون ربا در زمانی به تصویب رسید که بانک خصوصی در نظام بانکداری کشور وجود نداشت و تمام قوانین و مقررات حاکم بر عملیات بانکی با دیدگاه بانکداری دولتی تهیه، تدوین و تصویب شد.
اکنون به نظر میرسد بازنگری در این قوانین و توجه به حوزه فعالیت بانکداری خصوصی در کشور ضروری است و ایجاد فضای رقابتی در نظام بانکی کشور با اعطای آزادی عمل بیشتر به بانکهای خصوصی رشد بازرگانی خارجی، ورود سرمایههای خارجی و رشد صادرات میسر خواهدشد.
در این میان بانکهای مرکزی در کشورهای صنعتی با وجود استقلال خود، توانسته اند در تنظیم سیاستهای پولی، همواره شاخصهای اقتصاد کلان را مدنظر قرار داده و خط مشی و راهبردهایی را ارائه دهند که نه تنها نظام بانکداری را با مخاطرات جدی مواجه نکنند، بلکه سیاستهای کلان دولتها در حوزه پولی را تحکیم بخشیده اند.
آنچه که در نظام بانکداری جهان مشاهده میشود، آزادی عمل بانکهای خصوصی در تعیین نرخهای بهره با توجه به نرخهای بهره پایه اعلام شده از سوی بانکهای مرکزی است. این آزادی عمل از یک سو فضای رقابت در عرصه بانکداری را تقویت میکند و از سوی دیگر تا جایی وجود دارد که سیاستهای کلی بانکهای مرکزی در عرصه بازار پول و سرمایه را خدشه دار نمیسازد.
بانکهای مرکزی با تعیین و اعلام نرخهای پایه بهره باتوجه به شرایط اقتصادی و علایمی که شاخصهای کلان اقتصاد نشان میدهند، درواقع چراغی فراروی بانکهای خصوصی برای برآورد وضعیت آینده میباشند.
بانکهای مرکزی در کشورهای صنعتی غرب با وجود استقلال خود (فقدان وابستگی به دولت) از سیاستهای اقتصادی کلان دولتهای متبوع خود دوری نمیجویند. زیرا این سیاستها درعرصههای مختلف پولی و مالی (بازارهای سرمایه و کالا و خدمات) همبستگی کلی با دیگر سیاستهای اقتصادی کلان دارند. به طور معمول مشاهده نمیشود که در شرایط اقتصادی مختلف (دورانهای رکود یا رونق) سیاستهای پولی و مالی همزمان گسستگی داشته باشند و یا درجهات متضاد تعیین و اعمال شوند.
نتیجه گیری
در دورانی که رونق اقتصادی با فشارهای تورمی قابل تحمل وجود دارد، سیاستهای انقباضی در عرصههای پولی و مالی اتخاذ و اعمال نمیشوند، درحالی که در دوران رکود اقتصادی بـــارها شاهد سیاستهای باز در عرصههای پولی و مــــالی درجهان غرب بوده ایم. به عبارت سادهتر سیاستهای پولی که از ســـــوی بانکهای مرکزی تعیین و اعمال میشوند، همواره با سیاستهای مالی که از سوی دولتها تدوین میگردند، همسویی و همخوانی دارند و همین امر گذر از بحرانهای اقتصادی را تسهیل میکند.
در همین حال وفاق ملی در خصوصی شاخصهایی نظیر رشد اقتصادی، تورم و بیکاری در سیاستهای پولی و مالی جهان سرمایه داری وجود دارد و باتوجه به این امر، عرصههای سیاستگذاری پولی و مالی از یکدیگر مستقل و در عین حال هماهنگ و همسو میباشند و درنتیجه پیشبرد راهبردهای توسعه اقتصادی به سهولت انجام میشود.
درهمین حال بانکهای مرکزی در دنیای سرمایه داری، آزادی عمل برای بانکداری خصوصی قایل هستند و با تعیین نرخهای بهره پایه سیستم بانکداری را به سوی رشد و توسعه پایدار بازار سرمایه هدایت میکنند و درعین حال فضای رقابتی برای ارائه خدمات بهتر به مشتریان (عرضه کنندگان و متقاضیان سرمایه) را قوت میبخشند.
اما در کشورهای درحال توسعه که اغلب بانک مرکزی استقلال ندارد و به بدنه دولت چسبیده است، بانکداری به ابزاری برای پیشبرد اهداف دولت (تامین کسری بودجه دولت و اعطای تسهیلات تکلیفی) تبدیل شده و قدرت و آزادی عمل برای اعمال سیاستهای پولی را ندارد. در این شرایط بانکها نه تنها در ارائه خدمات مناسب به مشتریان ناتوان میباشند، بلکه فضای رقابتی نیز دراختیار ندارند و لذا نمیتوانند از راهبردهای موثر برای افزایش کارایی خود (کاهش هزینهها و سوددهی مناسب) استفاده کنند.
در ایران نیز مقررات حاکم بر نظام بانکداری کشور با نگاه به بانکداری دولتی و عدم استقلال بانک مرکزی در تدوین و اعمال سیاستهای پولی شکل گرفته است و اکنون که بانکهای خصوصی وارد عرصه بازار سرمایه شده اند، میبایست درهمان فضای قانونی و حقوقی حرکت کنند. درهمین حال نبود وفاق ملی درخصوص شاخصهای اصلی اقتصادی (رشد تولید ناخالص داخلی، تورم و بیکاری) سبب شده که عرصه سیاستهای پولی و مالی همواره متشنج و تحت تاثیر سیاستهای دولت باشد.
در جریان سه برنامه توسعه اقتصادی که تاکنون تدوین، تصویب و اجرا شده است، همواره شاهد بوده ایم که دولت اعلام کرده که دراین برنامهها به منظور مقابله با فشارهای تورمی، سیــــاستهای پولی انقباضی را پیش میگیرد، اما درعمل سیر صعودی رشد نقدینگی و افزایش پایه پولی طبق آمارهای منتشره از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی به ثبت رسیده است.
اگرچه وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و نوسانهای قیمت نفت در بازارهای جهانی، علت اصلی بـــروز اینگونه مشکلات بــوده است، لیکن نمیتوان نقش دولت در تنظیم سیاستهای پولی و مالی باتوجه به شرایط اقتصادی را نادیده گرفت. درحالی که دولت اعمال سیاستهای انقباضی پولی برای مبارزه با تورم را اعلام کرده است، افت قیمت نفت و کاهش درآمدهای ارزی، بارها سبب شده که دولت با کسری بودجه مواجه شود و آن را از نظام بانکی تامین کند.
مقررات حاکم بر نظام بانکی کشور، اگرچه خواستهای دولت را تامین نموده، اما در پاسخگویی به خواست مشتریان، همواره با نقص روبرو شده است.
اکنون که بانکهای خصوصی وارد میدان شده اند، نمیتوانند با قوانین و مقررات حاکم بر نظام بانکداری تحت تصدی دولت کارآمدی لازم را داشتــه باشند، زیرا تعیین نرخ سود سپردهها و تسهیلات اعطایی دراختیار آنها نیست. این بانکها تنها ازطریق کاهش هزینهها قادر به ادامه فعالیت خود با کارآیی نه چندان درخور توجه خواهندبود.
استقلال سیاستهای پولی و مالی و درعین حال همسویی وهماهنگی آنها با یکدیگر سبب خواهدشد که مجموعه اقتصاد کشور به سوی اهداف از پیش تعیین شده، حرکت سریعتری داشته باشد و درهمین حال بانکها نیز در فضای رقابتی مجبور به افزایش کارایی خود گردند. از این رو به نظر میرسد که بازنگری در قوانین و مقررات حاکم بر نظام بانکداری وایجاد فضای رقابتی مناسب درمیان بانکها، منافاتی با سیاستهای پولی مدنظر دولت نداشته باشد. بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار دست کم میتوانند با توجه به سیاستهای دولت در عرصه کلان اقتصادی، دامنه نوسانی برای نرخهای سود سپرده هاو اعتبارات بانکی تعیین کنند و بانکها (اعم از دولتی و خصوصی) را به سوی رقابت سالم سوق دهند.
این اقدام از یک سو منافع سپرده گذاران را تامین خواهدکرد و پس اندازهای مردمی را به سوی نظام بانکی جلب خواهدکرد و از سوی دیگر دست بانکها را در اعطای تسهیلات به طرحهای سرمایه گذاری با بازده بیشتر باز خواهدکرد که در نهایت به نفع اقتصاد ملی و سپرده گذاران در نظام بانکی کشور است. درهمین حال فضای رقابت در عرصه بانکداری را باز خواهدنمود و بانکهای دولتی و خصوصی را به ارائه خدمات بهتر به مشتریان (عرضه کنندگان پس اندازها و متقاضیان اعتبارات سرمایه گذاری) سوق خواهد داد که درنهـــــــایت کارآیی بیشتر نظام بانکی و بهره برداری بهینه از منابع را تشویق میکند.
به عقیده برخی کارشناسان، تنها مخــــاطره ای که دراین عرصه وجود دارد، رقابت میان بانکهای خصوصی و دولتی در جذب منابع است. چنانچه بانکهای خصوصی با ارائه خدمات بهتر و سود بیشتر به صاحبان سپرده، آنها را متقاعد سازند که سپرده گذاری در اینگونه بانکها به نفع سپرده گذاران است، این خطر وجود دارد که منابع از بانکهای دولتی به سوی بانکهای خصوصی هدایت شوند. اما باید به این نکته توجه داشت که چنین فرایندی در کل به ضرر اقتصاد ملی نیست، زیرا بانکهای دولتی را مجبور خواهد ساخت که کارایی خود را افزایش دهند.
با وجود آنکه توان رقابت بانکهای خصوصی با بانکهای دولتی باتوجه به منابع دراختیار و گستردگی بانکهای دولتی، دست کم درحال حاضر بسیار ناچیز است، اما بازنگری در قوانین و مقررات حاکم بر نظام بانکداری سبب خواهدشد که از یک سو توان رقابت بانکهای خصوصی برای فعالیت در این عرصه افزایش یابد و ازسوی دیگر بانکهای دولتی کارآیی خود را تقویت کنند. به همین جهت اکثر کارشناسان از تصویب قانون فعالیت بانکهای خصوصی استقبال کرده اند و آن را نقطه شروعی برای اصلاحات نظام بانکی کشور تلقی نموده اند.
درنهایت باید گفت: چنانچه بازبینی در مقررات حاکم بر نظام بانکداری صورت نگیرد و دست کم نرخهای سود اعتبارات از دامنه نوسان مناسب برخوردار نگردد، نمیتوان انتظار داشت که بانکداری خصوصی در ایران جایگاه واقعی خود را در عرصه پولی بیابد.
پایان
منبع : بلدیاب
اگر به دنبال انتخاب معلم خصوصی حرفه ای یا دوره های آموزشی در آموزشگاه های معتبر هستید؛ با ثبت اطلاعات خود در فرم درخواست معلم خصوصی یا رزرو آموزشگاه می توانید هر چه سریعتر به کمک بلدیاب کلاس خصوصی یا گروهی مناسب خود را بیابید. (مشاهده فرم درخواست)
اگر برای برگزاری کلاس های خصوصی, نیمه خصوصی یا گروهی خود نیاز به فضای آموزشی دارید، سایت بلدیاب امکانی برای شما فراهم کرده تا بتوانید با توجه به شرایط تدریس تان، اقدام به اجاره فضای آموزشی مناسب خود نمایید. (مشاهده مکان های آموزشی)
سایت بلدیاب با معرفی و تبلیغ دوره های آموزشی مدرسین خصوصی و آموزشگاهای کل کشور فضایی را فراهم نموده تا کاربرانی که نیاز به دوره های آموزشی مختلف دارند با یک جست و جوی ساده در بلدیاب بتوانند مدرس یا آموزشگاه مناسب خود را بیابند و اطلاعات تماس آنها را مشاهده کنند. (درخواست دوره های آموزشی)
مدرسین خصوصی و آموزشگاه داران محترم می توانند برای تبلیغ دوره های آموزشی خود و جذب شاگرد برای کلاس های خصوصی و گروهی ، در هر زمینه ای (درسی، فنی، هنری، ورزشی، مالی ، حسابداری، کسب و کار و ... ) در سایت بلدیاب ثبت نام کنند و از خدمات آن استفاده نمایند. (ثبت نام و همکاری)
اگر مدرس خصوصی هستید یا آموزشگاه دارید بهتر است قبل از ثبت دوره های آموزشی خود از راهنمای بلدیاب استفاده کنید تا در معرفی دوره های خود و جذب شاگرد یا هنرجو موفق تر عمل کنید. (مشاهده راهنمای بلدیاب)
" اگر به دنبال دورههای آموزشی در هر زمینه ای به صورت خصوصی یا نیمه خصوصی هستید، یا میخواهید از دورههای برگزار شده توسط آموزشگاههای استان خود باخبر شوید، در وب سایت بلدیاب میتوانید اساتید و آموزشگاههای که دوره شما را برگزار میکنند را پیدا کنید، در صورت نیاز با آنها تماس بگیرید و به صورت حضوری با آنها کلاس برگزار کنید. "
شما هم می توانید نظر خود را درباره سایت بلدیاب ثبت کنید.