نگاه توصیفی (Descriptive):
 
همان نگاه صنعتی به تدریس است یعنی انتقال دانش و اطلاعات از سوی معلم به دانش آموزان. معلم متکلم وحده است و دانش آموزان حالت انفعالی دارند. نگاه توصیفی بیشتر در قالب روش سخنرانی می‌گنجد. 
 
  2- نگاه موفقیتی ( success):
 
تدریس عامل موفقیت است. هر تدریس نتیجه اش یادگیری است. یعنی وقتی معلمی می‌گوید: من فلان درس را تدریس می‌کنم باید طی آن فرایند یادگیری هم صورت گرفته باشد. 
 
  3- نگاه ارادی:
 
نگاهی رفتارگرایانه است. معلم گاهم‌های آموزش را مشخص می‌کند. هدف‌ها را تعیین می‌کند و به فعالیتهای جهت می‌دهد. مثالی ملموس در این باره کارخانه است ، در کارخانه طی فرایند تولید و مواد خام تبدیل به یک محصول قابل استفاده می‌شوند. در این جا یادگیری و تدریس یک فرایند است. 
 
  4- نگاه هنجاری:
 
در این نوع نگاه، همه چیز دید ارزشی دارند بعنوان مثال چه چیزی را باید به دانش آموزان آموزش دهیم؟ از چه روش استفاده کنیم. 
 
  5- نگاه علمی :
 
در این نوع نگاه، مفهوم تدریس، منظم و روشن و دقیق بیان می‌شود و تدریس یعنی مجموعه فعالیتهای منظم و هدفداری که منجر به تغییر یا یادگیری شاگرد شود. یعنی فعالیت‌ها باید از قبل طراحی و برنامه ریزی شده باشند. 
با مقالات بلدیاب همراه باشید

 

 انواع روش‌های تدریس

1-  روش سخنرانی
 
این روش که سابقه ای طولانی در نظامهای آموزشی دارد به ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم و یادگیری آنها از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد می‌پردازد. در این روش یک نوع یادگیری و رابطه ذهنی بین معلم و شاگرد ایجاد می‌شود. 
 
مراحل اجرای روش سخنرانی
 
مرحله اول: آمادگی برای سخنرانی
- آمادگی از نظر تجهیزات (آیا در سخنرانی از وسایل آموزشی استفاده خواهد شد؟)
- آمادگی عاطفی (آیا من با آسودگی سخنرانی می‌کنم؟)
- آمادگی از نظر زمان (آیا زمان کافی برای آماده شدن وجود دارد؟)

مرحله دوم: مقدمه سخنرانی
1- ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد (معلم در ابتدای صحبت با دانش آموزان گپی بزند. لطیفه ای تعریف کند و ..)
2- جلب توجه شاگردان: با فعالیتهایی همچون طرح سوال، بخث و گفتگو، استفاده از وسایل بصری می‌توان به این مهم دست پیدا کرد.

 در جلب توجه شاگردان، روایت نکات زیر می‌تواند بسیار مفید باشد:

 الف: شناخت علایق و خواسته‌های شاگردان (توجه به عواملی همچون سن، جنس، وضع اجتماعی، اقتصادی و ...)
ب: ایجاد انگیزش (در فرآیند تدریس، بهتر است به شاگرد گفته شود موضوع مشکل ولی قابل فهم و حل می‌باشد.)
ج: بیان صریح هدفها و نکات مهم سخنرانی
د: استفاده از پیش سازمان دهنده: ارائه پیش سازمان دهنده باعث دسته بندی اطلاعات، حفظ کردن آنها می‌شود.
ه) پیش آزمون و فعال کردن آگاهی و اطلاعات شاگردان: آزوبل می‌گوید: «یادگرفته‌های قبلی فراگیران مهمترین عامل در یادگیری آنهاست».

مرحله سوم: متن و محتوی سخنرانی
1- جامع بودن محتوی: متن سخنرانی باید تمام اهداف آموزشی را در بر داشته باشد. شاگردانی که سخنرانی معلمانشان جامعیت بیشتری داشته باشد بهتر یاد می‌گیرند.
2- سازماندهی منطقی محتوی: اسکینر معتقد است وقتی مواد آموزشی خوب سازماندهی شوند. یادگیری آسانتر می‌شود زیرا سازماندهی قدرت درک مفاهیم را افزایش می‌دهد.
3- استقرار توجه شاگردان در طول ارائه محتوی
الف: تغییردادن محرک: تنوع در به کارگیری محرکها سبب بالا رفتن انگیزه یادگیری خواهد شد. بین تنوع در حرکات و حالات چهره معلم و پیشرفت تحصیلی شاگردان، رابطه مستقیم وجود دارد. تغییرات تُن صدا در هنگام صحبت متناسب با موضوع در یادگیری تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده است که رابطه تغییر محرک و پیشرفت تحصیلی در دبستان منفی و در دبیرستان مثبت است.
ب: تغییر کانالهای ارتباطی: با تعییردادن ارتباط از سمعی به بصری احتمال تغییر مناسب در الگوی رفتاری به وجود می‌آید. بزرگسالان نظام آموزش بصری را بر سمعی ترجیح می‌دهند. (استفاده از اسلاید، نمودار، عکس و سایر رسانه‌های بصری)
ج: فعالیت جسمی: یادگیری باید به صورت فعالانه انجام شود. معلمان می‌توانند روش تدریس خود را با امکان درگیری جسمی و فکری شاگردان در روند یادگیری، غنی‌تر سازند. مثلاً با زنگ تفریحهای کوتاه مدت در بین سخنرانی، تکرار پاسخ شاگردان و استفاده از اسامی در مخاطب قراردادن آنها، موجب ایجاد توجه بیشتر در فرآیند تدریس شوند.
د: استفاده از طنز: کاربرد طنز در تدریس، میزان توجه و یادگیری شاگردان را افزایش می‌دهد (البته شوخیهایی که مربوط به مطلب تدریس شود).
ه: شور و حرارت سخنران: تحقیقات بیانگر این نکته است که مطالبی که با ذوق و شوق از جانب معلم ارائه شود بیشتر و بهتر یاد گرفته می‌شود. (آهنگ صدا، تغییر حالات چهره، ارتباط چشمی)
و: پرسش و پاسخ در حین سخنرانی: سوال کردن از شاگردان می‌تواند تأثیرات مطلوب زیر را داشته باشد:
- تأکید - تمرین - خودآگاهی - توجه - استراحت کوتاه - تکرار

مرحله چهارم: جمع بندی و نتیجه گیری
بعد از اتمام سخنرانی معلم می‌تواند:
الف: از شاگردان بخواهد که بعضی از نکات مهم درس را به خاطر بیاورند یا نظر خود را درباره آنها بگویند.
ب: به سوالهای شاگردان پاسخ گوید.
ج: نکات مهم و اساسی درس را گوشزد و مرور کند.
در پایان یک جلسه سخنرانی، معلم باید با شاگردان وارد مسائل غیررسمی شود تا خشکی و یکنواختی درس کاهش یابد و شاگردان در جلسات دیگر با رغبت بیشتر شرکت کنند. 
 
  محاسن و محدودیت‌های روش سخنرانی
الف) محاسن
 
روش سخنرانی، مختص کلاسهای پرجمعیت است. روش بسیار ارزانی است. این روش می‌تواند تا حد زیادی با برنامه معلم تطبیق یابد. با توجه به موقعیتهای زمانی و مکانی و مجموعه تجهیزات، روش سخنرانی بسیار انعطاف پذیر است موقعیت سخنرانی ممکن است سبب تقویت اجتماعی، ذوق زیبایی، علاقه، اعتماد به نفس و کاهش احساس تنهایی شود. 
 
  ب) محدودیت روش سخنرانی
 
در این روش، چون معلم متکلم وحده است شاگردان چندان فعال نیستند. بیشتر از حس شنوایی استفاده می‌شود. قدرت تکلم شاگردان چندان تقویت نمی‌شود. تفاوتهای فردی در آن منظور می‌گردد. و محدودیت روش سخنرانی بیشتر متعلق به عدم کاربرد صحیح آنهاست. این روش، مستلزم وجود برخی از خصوصیات شخصیتی مانند صدا، روش سخنگویی، روانی سخن، آرامش و نظم و ... است. 
 

مقایسه روش‌های تدریس

در فرایند یاد دهی – یادگیری ، همانگونه که از ظاهرآن نمایان است تنها به تدریس پرداخته نمی‌شود بلکه یاد دهی و تدریس دریک سو و یادگیری در سویه‌ی دیگر آن قرار دارد .

با توجه به اینکه تمام دروس دوره راهنمایی تحصیلی به گونه ای خاص به همدیگرمرتبـط اند نمی‌توان بین دروس حایل قائـل شد .

 

مقایسه روشهای سنتی و نوین درفرایندیاددهی یادگیری

روش سنتی « غیر فعا ل»

روش نوین« فعا ل»

1-   فراگیران مفاهیم ، تجربه هاو قوانین را می‌خوانند و حفظ می‌کنند و می‌کوشند که به خاطر بسپارند.

1- فراگیران ضمن انجام فعالیت‌ها و یا کسب تجربه ، در تولید مفاهیم شرکت دارند و به طور مستقیم نتایج هر تجربه را به دست می‌آورند.

2- فراگیران هر چه به طور امانت ، به ذهن خود سپرده اند ، پس می‌دهند و هنگام آزمون ،امانت‌های دریافتی را مسترد می‌دارند.

2- فراگیران با تمام افراد گروه به بحث و گفت و گومی پردازند، با هم کار می‌کنند ، نظرات خود را با یکدیگر مقایسه و به تصحیح اشتباهات خود می‌پردازند و به فراگیری دانش یاری می‌رسانند.

3- معلم اغلب با روش سخنرانی تدریس می‌کند و نقش حل مسائل را ایفا می‌کند. (تمرین می‌دهد ،به حل تمرین‌ها کمک می‌کند، با مثال مفاهیم را توجیه می‌کند.)

3- معلم راهنمای یادگیری است و به جای پاسخ مستقیم به پرسشها، می‌کوشد تا با پرسش‌های متعدد از فراگیران ، آنها را به پاسخ‌های صحیح هدایت و آنها را به اندیشیدن  ترغیب کند.

4- معلمان اغلب جزوه می‌گویند ،مطالب کتاب را خلاصه می‌کنند و فراگیران را به سوی استفاده از کتاب‌های حل مسائل سوق می‌دهند.

4- معلمان به فراگیران پاسخ کلیشه ای نمی‌دهند،پرسش هایی را مطرح می‌کنند که قابل بحث باشد و فرصت گفت و گو را برای دانش آموزان ایجاد می‌کند.

5-  معلم به کلاس تکلیف می‌دهد و فراگیران در این فرایند به عنوان تماشاگر هستند.

5-  معلم،هر فراگیر را تشویق می‌کند که از دیگران کمک بگیرد، برای نظریه‌های خود وسائلی بسازد، تجربه کند و نتیجه را گزارش دهد.

6-  معلم کلاس را کنترل می‌کند.

6-  حضوروغیاب کارسرگروه و معلم نظارت میکند.

7-  معلم در صحنه‌ی آموزش کاملاٌ فعا ل است و فراگیران ساکت هستند.

7-  فراگیران در صحنه‌ی آموزش فعالیت می‌کنند و معلم ،راهنمای فعالیت‌های آنها است.

8-  معلم تمرین می‌دهد،تمرین حل می‌کند، پاسخ پرسش‌ها را می‌دهد، رفع مشکل می‌کند، تدریس می‌کند و جزوه می‌گوید.

8-  در این شیوه  شاگردان با اعضا گروه بحث می‌کنند و معلم در صورت لزوم آنان را به طرح پاسخ صحیح هدایت می‌کنند.

9-  هدف یاد دادن است و تکیه بر محفوظات و کسب دانستنی‌های ضروری و غیر ضروری .

9-  هدف یادگیری است ،  فراگیران به یادگیرنده‌های مادام العمر تبدیل می‌شوند.

10-  بیشتر تکالیف  ، رونویسی و...می باشد.

10-  تکالیف جمع آوری اطلاعات میباشد.

 

 

 آیا با روش و دانش دیروز  می‌توان دانش آموزان امروز را برای آینده آموزش داد ؟

 معرفی الگوی تدریس دریافت مفهوم

به کمک این ا لگو : قدرت خلاقیت -ثبات یادگیری -فرضیه سازی - افزایش تحمل ابهام -درفراگیران تقویت می‌گردد

الگوی دریافت مفهوم ا زخانواده پردازش اطلاعات است این خانواده برراهای تقویت کشش درونی انسان برای درک جهان از طریق گرد آوری وسازماندهی اطلاعات اولیه کشف مسایل وارائه راه حل‌های آن‌ها وایجاد مفاهیم وزبان نقل آنها تاکید دارند بنیان گذرا این الگو جروم برونر است الگو ی دریافت مفهوم جستجو وکشف نمودهایی است که از آن برای تمیز نمونه‌ها از غیر نمونه‌های طبقات استفاده می‌شود به سخن دیگر دراین الگو از فراگیران می‌خواهم مثال هایی را که شامل آن نمودها نیست مقایسه کنند وبدین وسیله نمودهای مقوله را که درحال حاضر درذهن معلم وجود دارد کشف نمایند

مراحل اجرای الگو

برای اجرای الگوی دریافت مفهوم سه مرحله اساسی به ترتیب زیر در نظر گرفته می‌شود :

مرحله اول :

معلم

دراین مرحله فهرستی از مثال ها  :

 مفهومی درذهن دارم آن را حدس بزنید ( نمونه‌ها ) دردوستون ارائه می‌شود اگر کلمه یا جمله یا شکلی درستون آری مطرح شود مثالی از آن مفهومی است که درذهن من است واگر کلمه یا جمله یا شکلی درستون خیراائه گردد مربوط به آن مفهوم نیست

 

مقایسه‌ی تدریس درکشورهای آلمان، ژاپن ، آمریکا وایران

  براساس آنچه بیان شد، می‌توان اظهارداشت که فرایندتدریس تابع فرهنگ تدریس است . ازاین رو، توالی تدریس درکشورهای مختلف فرق می‌کند . پس ازانتشارنتایج سومین مطالعه‌ی بین المللی علوم وریاضیات(Timss) ، پژوهشی درنحوه‌ی تدریس معلمان سه کشورآمریکا، آلمان وژاپن صورت گرفت ونشان دادکه تدریس یک مقوله فرهنگی است وتفاوت‌های آشکاری ازنظرفرایندتدریس درمیان معلمان این کشورهاوجوددارد .

تدریس درآلمان

1.مرورمطالب قبلی وتکالیف بایادآوری مطالبی که دانش آموزان قبلاً یادگرفته اند .

2.بیان موضوع درس توسط معلم

3.تبیین روش‌های حل مسأله؛ توضیحات لازم درباره‌ی مسأله ، استفاده ازتخته سیاه ، نظارت معلم و... ازفعالیت هایی است

که دراین مرحله انجام می‌شود .

4.تمرین ؛ این کارازطریق ارائه تمرین‌های کلاسی صورت می‌گیرد. اگرحل این تمرین هاوفعالیت‌های کلاسی درکلاس بع اتمام نرسد ، آنهارابه صورت تکلیف درمنزل ارائه می‌دهند .

تدریس درژاپن

1.مروردرس گذشته باصحبت مختصرمعلم یاهدایت بحث توسط او .

2.بیان مسأله‌ی مربوط به جلسه ؛ معمولاً یک مسأله کلیدی وجودداردکه محوربخش اعظم فعالیت‌های درسی راتشکیل می‌دهد .

3.فعالیت فردی یاگروهی دانش آموزان ؛ این فعالیت تقریباً همیشه پس ازارائه‌ی یک مسأله یاطرح موضوع انجام می‌شود و از1تا3 دقیقه طول می‌کشد.(گفت وگو،آزمایش،بارش مغزی، ... دراین مرحله صورت می‌گیرد.)

4.بحث درباره‌ی راه حل ها؛ پس ازآن که دانش آموزان برروی مسأله کارکردند،یک یاچندراه حل موردبحث قرارمی گیرد. اغلب،معلم ازچندنفرمی خواهدکه یافته‌های خودرابرای همه‌ی کلاس توضیح دهند. سپس گفته‌های آنهاراجمع بندی می‌کندوتوتوضیح بیشتری می‌دهد .

 

تدریس درآمریکا

1.مرورمطالب قبلی ؛ درس باکنترل وبررسی تکالیف یافعالیت آماده سازی شروع می‌شود .

2.نشان دادن چگونگی حل مسأله مربوط به آن جلسه ؛بعدازبررسی تکالیف ،معلم باارائه‌ی چندمسأله نمونه ونشان دادن چگونگی حل آنهاموضوع جدیدرامعرفی می‌نماید .

3.تمرین ؛ فعالیت کلاسی ارائه می‌شودوازدانش آموزان خواسته می‌شودمسائل مشابه راحل کنند .

4.تصیحیح تمرین کلاسی وارائه‌ی تکالیف ؛ درپایان درس، بعضی ازتمرین‌های کلاسی ومسائل متعدد دیگری به عنوان تکلیف ارائه می‌گردد. 

 

تدریس درایران (الگوی قدیمی )

این الگوی انتقالی ونتیجه محورازسال‌های گذشته درمدارس ایران حاکم شده است وضعف عمده‌ی آن، عدم فعالیت دانش آموزان درفرایندتدریس است .

1.بررسی تکالیف وپرسش‌های درس قبل؛ معمولاً پس ازحضوروغیاب،تکالیف موردانتظاربررسی می‌شودوازچندنفرسؤال می‌شود .

2.معرفی موضوع درس جدید؛ بانوشتن موضوع درس جدیدبرتخته سیاه، موضوع درس معرفی می‌شودوازدانش آموزان خواسته می‌شود، سکوت کنندوبه صحبت‌های معلم گوش نمایند .

3. بیان مفاهیم کلیدی درس؛ باروش سخنرانی ،مطالب توضیح داده می‌شودودرحین تدریس سعی می‌شوددانش آموزان باسؤال وجواب هدایت شوندومطالب رایادبگیرند .

4.جمع بندی مطالب ؛ معمولاً دراین مرحله معلم خودبه جمع بندی مطالب می‌پردازد .

5. تمرین ؛ چندنمونه تمرین ازسوی دانش آموزان حل می‌شودیاازچندنفرسؤال می‌شود .

6.ارائه‌ی تکلیف ؛ تکالیف مشخص می‌شودوازدانش آموزان خواسته می‌شودآنها رادرمنزل انجام دهند .

 

تدریس درایران (الگوی فعال )

این الگوی فعال، اکتشافی وفرایندمحورازسال 1375 باتغییربرنامه‌ی درسی علم پدید آمد .

1.بررسی تکالیف وپرسش ازدرس قبل .

2.معرفی موضوع درس جدید ؛ درس جدیدبانشان دادن یک فیلم یاتصویر،نقشه وآوردن وسایل آزمایشگاهی درکلاس،زمینه

سازی می‌شود . موضوع درس به صورت یک مسأله طرح سؤال اصلی ازسوی خوددانش اموزان یامعلم مطرح می‌شود .

3. مرحله‌ی کاوشگری ؛ دانش آموزان به صورت فردی یاگروهی هدایت می‌شوند تاابعاددرس راازطریق آزمایش ، گفتگو، مطالعه و ... بررسی نمایندوباطرح راه حل‌های مختلف، آمادگی خودراجهت ارائه‌ی گزارش اعلام نمایند .

4.مرحله‌ی تبیین ؛ پس ازدریافت گزارش‌های دانش آموزان باکمک خودآنهاابعاددرس وراه حل‌های بیان شده تبیین می‌شود.

5.مرحله‌ی تمرین وانتقال ؛ پس ازاطمینان ازفهم دانش آموزان- ازطریق ارزشیابی مستمر ... – به منظورتثبیت یادگیری ، تمرین هایی ارائه می‌شودتاعده ای ازدانش آموزان آن راانجام یاتوضیح دهند .

6. ارائه‌ی تکالیف بارویکردی تمرینی وکاوشگری ؛ پس ازاطمینان ازیادگیری دانش آموزان ، تکلیف درسی با توجه به تفاوت‌های فردی دردوسطح تمرینی وکاوشگری ارائه می‌شود .

 

جمع بندی

مرورمطالب قبلی بیان موضوع ومسأله درس درهمه‌ی کشورهایکسان است .اماتفاوت درنحوه‌ی برخوردبامسأله وفعالیت‌های پیرامون آن است :

  درالگوی آلمانی، باطرح مسأله، زمینه برای توضیحی طولانی درباره روش حل آن آماده می‌شود .

درژاپن، ارائع ی یک مسأله ، زمینه رابرای فعالیت دانش آموزان به صورت فردی وگروهی آماده می‌کند .

درآمریکا، ارائه‌ی یک مسأله زمینه ای برای نشان دادن راه حل آن است .

درایران ، طبق الگوی قدیمی ، ارائه‌ی یک مسأله زمینه ای است برای نشان دادن راه حل ازسوی معلم . ولی طبق الگوی نوین، که تا حدی به الگوی ژاپنی شبیه است ، سعی می‌شودپس ازطرح مسأله، زمینه‌ی فعالیت دانش آموزان فراهم شودتاضمن کشف راه حل، به بازآفرینی آن بپردازند .

 

آیا با روش و دانش دیروز  می‌توان دانش آموزان امروز را برای آینده آموزش داد ؟

 معرفی الگوی تدریس دریافت مفهوم

به کمک این ا لگو : قدرت خلاقیت -ثبات یادگیری -فرضیه سازی - افزایش تحمل ابهام -درفراگیران تقویت می‌گردد

الگوی دریافت مفهوم ا زخانواده پردازش اطلاعات است این خانواده برراهای تقویت کشش درونی انسان برای درک جهان از طریق گرد آوری وسازماندهی اطلاعات اولیه کشف مسایل وارائه راه حل‌های آن‌ها وایجاد مفاهیم وزبان نقل آنها تاکید دارند بنیان گذرا این الگو جروم برونر است الگو ی دریافت مفهوم جستجو وکشف نمودهایی است که از آن برای تمیز نمونه‌ها از غیر نمونه‌های طبقات استفاده می‌شود به سخن دیگر دراین الگو از فراگیران می‌خواهم مثال هایی را که شامل آن نمودها نیست مقایسه کنند وبدین وسیله نمودهای مقوله را که درحال حاضر درذهن معلم وجود دارد کشف نمایند

 

مراحل اجرای الگو

برای اجرای الگوی دریافت مفهوم سه مرحله اساسی به ترتیب زیر در نظر گرفته می‌شود :

 

مرحله اول :

معلم

دراین مرحله فهرستی از مثال ها  :

 مفهومی درذهن دارم آن را حدس بزنید ( نمونه‌ها ) دردوستون ارائه می‌شود اگر کلمه یا جمله یا شکلی درستون آری مطرح شود مثالی از آن مفهومی است که درذهن من است واگر کلمه یا جمله یا شکلی درستون خیراائه گردد مربوط به آن مفهوم نیست

آری

خیر

 

 

 

معلم : دراین مرحله معلم یکی یکی مثال‌ها رادرستون مربوط می‌نویسد فراگیران دراین مرحله با مشاهده کردن فکر کردن حدس زدن

مرحله دوم : دانش آموزان عزیز خوب مشاهده کنید دقت کنید وآن مفهوم را حدس بزنید اما حدس خود را با د ست گرفتن اعلام کنید وبه زبان نیاورید (فرضیه دادن ) درجریان تدریس فعال می‌شوند :

معلم :

مرحله سوم : من مثال هایی را مطرح می‌کنم شما بیان کنید هر کدام از آنان درکدام یک از ستون‌ها قرارمی گیرند دانش آموزان با دست گرفتن مشخص می‌کنند که هرکدام از کلمات یا جملات یا شکل‌ها درکدام ستون قرار می‌گیرد درادامه‌ی این مرحله معلم با رهبری ونظارت از فراگیران می‌خواهد هم مثال بزنند وهم نشانه (آری – خیر ) آن را تعیین کنند:

دراین مرحله معلم خطاب به داش آموزان می‌گوید حدس‌ها وفرضیه‌های خود را شرح وبسط وارائه دهید

درپایان معلم با کمک دانش آموزان به استنتاج وجمع بندی نظرا ت می‌پردازد وبه مفهوم اصلی اشاره نموده توضیحات اضافه را بیان می‌نماید

 

آثار ونتایج الگو

قدرت تفکر ودرک مفاهیم را در فراگیران تقویت می‌کند

تحمل ابهام را درفراگیران افزایش می‌دهد

استدلال استقرایی را درفراگیران تقویت می‌کند

یاد گیری برای فراگیران حنبه‌ی معمایی پید ا می‌کند و لذا انگیزه‌ی یادگیری درفراگیران افزایش می‌یابد

 

نکات کاربردی

قبل از اجرای این الگو درکلا س وظیفه‌ی معلم این است که مثال‌ها وغیر مثال‌ها را آماده وتدوین کند

تعداد مثال‌ها وغیر مثال‌ها باید حدود بیست جفت وسیر ارائه‌ی جفت‌ها از وضوح به ابهام باشد

درگام‌های اول ودوم میزان ارائه‌ی جفت‌ها بستگی به فراگیرانی دارد که پاسخ درست را حدس زده اند وبا رفتار غیر کلامی نشان می‌دهند

درصورتی که ازاین الگو برای آموزش آموخته‌های جدید استفاده شود باید مثال‌ها ومصادین روشن‌تر وبیشتر باشد

اولین اجرای این الگو می‌تواند به منزله‌ی ارزشیابی تشخیصی یعنی ارزشیابی از درس قبل باشد دراین حالت مثال‌ها باید تا حدی دشوار‌تر باشد اما در صورتی که این الگو برای ارائه درس جدید به کار رود مثال‌ها باید تا حدی آسان‌تر ارائه شود

 

خانواده الگوهای اجتماعی در تدریس

یادگیری از طریق همیاری (Cooperative Learning) 

یادگیری همکارانه(گروه بندی دانش آموزان)

انسان دوست  دارد درجمع شرکت کند  و مورد  پذیرش دیگران  قرار گیرد . کودکانی که مورد پذیرش  قرار نگیرند  با  استفاده ازمکانیسم‌های دفاعی متعددی  احساس نامطلوب  خود را  بروز می‌دهند . طرد شدن و مورد  قبول  دیگران قرار نگرفتن نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان رانیز ناراحت ونگران می‌سازد .

پژوهش  نشان  می‌دهد که  با  ترتیب  دادن همکاری محصلان به شکل دو نفری یادرگروه‌های کوچک به هنگام کارکردن روی فعالیت‌ها یا  تکالیف ، غالباً نتایج بسیارمثبتی به دست می‌آید . یادگیری  همکارانه ، مزایای عاطفی و اجتماعی ، مانند  علاقه‌ی فزونتربه  موضوع درس و ارزشگذاری  بیشتر بدان راترویج می‌کند ونگرش‌های مثبت و تعاملات اجتماعی در بین آنان راکه ازنظرجنسیت،نژاد،قومیت،سطوح موفقیت وسایرخصوصیات متفاوت هستند ، افزایش می‌دهد.یادگیری همکارانه ضمناً   با در گیرکردن محصلان دربحث وگفتگو  ظرفیتی برای تحصیل امتیازات شخصی و فرا شناختی به وجود می‌آوردکه مستلزم آن است تاپردازش اطلاعات مرتبط باتکالیف وراهبرد‌های حل مسئله راوضوح ببخشند.محصلان وقتی که دربعضی اشکال یادگیری همکارانه ،  به عنوان  جایگزین تکمیل انفرادی تکالیف محوله،درگیرمی شوند،به احتما ل قوی نتایج بهتری بروز می‌دهند .

 ویژگی رویکرد‌های سنتی  به  تدریس عبارتست ازدروسی برای کل کلاس که دنباله اش ،صرف وقت برای کاردرجا و نشستنی  است . در طول  این  مدت  ، دانش آموز به  تنهایی روی  تکالیف  تعیین  شده  کار می‌کند . رویکرد‌های یادگیری همکارانه  دروس کل کلاس را محفوظ نگه  می‌دارد ،  ولی  جای  یک بخش از وقت کارانفرادی نشستنی رابه فرصت هایی می‌دهد که محصلان  دو  به  دو  یا در گروه‌های کوچک ، در تمرین‌ها و فعالیت‌های کاربردی  به کار بپردازند . یادگیری همکارانه می‌توانددرفعا لیت هایی به کاررود  که  دامنه ی  آنها ازتمرین ومشق تایادگیری داده‌ها ومفاهیم ، و بحث و حل مسئله  وسعت دارد . شاید بالاترین ارزش یادگیری همکارانه این  باشد که  راهی است برای  متعهدکردن  محصلان به یاد- گیری سودمندوجدی که باوظایف و تکالیف اصیل در یک محیط اجتماعی همراه است .

   محصلان در حالت دو به دو یادرگروه‌های کوچک ، شانس بیشتری  برای  حرف زدن  دارند  تا در فعالیت هایی که به کل کلاس مربوط می‌شوند .ضمناً احتما ل بیشتری هست که محصلان  کمرو  و خجالتی خود را  در بیان آراء  و نظریات در این محیط‌های خود مانی‌تر ، راحت‌تر احساس  کنند . برخی از شکل های  یادگیری  همکارانه   ایجاب  می‌کنند که  شاگردان  یکدیگر را در دستیابی فردی به اهداف یادگیری یاری  دهند و برای مثال این مهم را بابحث در باره‌ی نحوه‌ی پاسخ گویی به تکالیف محوله ، وارسی تکا لیف  انجام  شده ، یا ارائه پس خور یا کمک مربی  به  انجام  رسانند  . سایر  اَشکا ل  یادگیری همکارانه  مستلزم  آنند که شاگردان بایکدیگر برای  محقق  کردن  یک  هدف گروهی ، با روی گذاشتن  توان‌ها و امکا نات  خود و سهیم  شدن  در کار همکاری کنند .

 الگو‌های یادگیری  همکارانه که  مستلزم کارکردن  شاگردان  با یکدیگر برای  تولید یک  محصول گروهی هستند غالباً این ویژگی را دارندکه نوعی تقسیم کاردربین افرادمشارکت کننده درگروه را عملی می‌کنند .

روش‌های یادگیری همکارانه بنابربیشترین احتمال ، باعث تقویت نتایج  یادگیری  می‌شوند، البته  به  شرط آن که اهداف جمعی را بامسئولیت فردی درهم آمیزند.این بدان معنی است که هرعضوگروه به سهم خوددرقبال تحقق اهداف یادگیری ، جوابگو  و مسئول  باشد . محصلان می‌دانند که از هر عضو گروه ممکن است خواسته شود که به هر یک از پرسش‌های گروه پاسخ دهد ، یا ممکن است  از فرد فرد آنها درموردآنچه یاد می‌گیرند امتحان شود .فعالیت هایی که دراَشکال و شیوه‌های یادگیری همکارانه مورد استفاده قرارمی گیرندبایدباخوداین شیوه‌ها تناسب داشته باشند. بعضی فعالیت‌ها درطبیعی‌ترین شکل خود به وسیله ی  افراد  و به  تنهایی  انجام می‌شوند . فعالیت‌های دیگری  هستند که شاگردان دوبه دو روی آنها کار می‌کنندوبالاخره باز هم فعالیت های  دیگری  وجود دارند  که  به وسیله‌ی گروه های  کوچک سه تا شش نفری محصلان به انجام می‌رسند .در  زمان هایی که محصلان دارند دو به دو و یا درگروه‌های کوچک کارمی کنندوظیفه ی  معلم این است که بچرخدو بر پیشرفت  کارها نظارت کند ، اطمینان یابد گروه‌ها دارند کارخود را به شکل ثمربخشی انجام می‌دهند وهر  گونه کمک لازم را در اختیارشاگردان قراردهد .

 در گروه چون قدرت و زور و اجباری در کار نیست،راه عملی توسط افراد انتخاب می‌شود .یکی ازمحاسن گروه آن  است که اعضاء  گروه  می‌توانند  انتظارات ، امیدها ترس هایشان  را مبادله کنند و در ضمن تلاش و فعالیت  متوجه  می‌شوند که   دیگران هم  مانند او مشکلاتی دارند ، اگراعضای گروه به هم اعتماد کنند و همدیگر راقبول بنمایند یادگیری از طریق بحث وتجزیه وتحلیل انجام خواهد گرفت .

 پژوهشگران اظهار داشته اند که یادگیری یک فرایند اجتماعی است و فعالیت‌های یادگیری برای رسیدن به مرحله‌ی تولید دانش و اطلاعات حیاتی است. در سال‌های اخیر بسیاری از معلمان فواید و اثرگذاری های راهبردهای یادگیری را از طریق همیاری دریافته اند. یادگیری از طریق همیاری یک قالب یا چهارچوب آموزشی است که در آن گروه‌های دانش آموزی ناهمگن از سوی معلم شکل داده می‌شوند و به فعالیت می‌پردازند.
هدف: هدف نهایی از کاربست الگوی تدریس یادگیری از طریق همیاری دستیابی به فعالیت‌های عالی ذهنی است. در واقع با وجود تفاوت‌های موجود در روش اجرای الگو، پنج عنصر در استفاده از الگوی یادگیری از طریق همیاری بسیار اساسی به نظر می‌آید:
همبستگی مثبت، مسئولیت فردی، تعامل چهره به چهره، مهارت‌های اجتماعی و پردازش گروهی. این عناصر معلم را از سخنرانی صرف و دانش آموز را از تکرار بی مورد آموخته هایش رها می‌سازد. افزون بر این، یاگیری از طریق همیاری فرصت هایی را پدید می‌آورد که یادگیرندگان بتوانند در موقعیت هایی چون کارگروهی، ارتباطات، ایجاد هماهنگی اثرگذار و تقسیم کار موفق شوند. بنابراین، مشاهده می‌شود که دانش آموز در گروه‌های یادگیری از طریق همیاری باید بیش از یادگیری در قالب الگوهای دیگر به فعالیت بپردازند.
امروزه، متخصصان آموزش و پرورش الگوهای گوناگونی را برای همیاری به کار می‌برند ولی مراحل اساسی اجرای الگو به صورت

مراحل اجرای الگو
1- ابتدا گروه‌ها شکل می‌گیرند. گروه‌های ناهمگن که دارای اطلاعات و توانایی‌های مختلف، گوناگون و متنوع هستند، مؤثرتر خواهند بود. در یادگیری از طریق همیاری، تفاوت افراد گروه باعث کارآمدشدن یادگیری می‌شود. توجه داشته باشید که یکی از هدف‌های یادگیری از طریق همیاری این است که دانش آموزان یادبگیرند با هر کسی کار کنند.
(اگر هدف تسلط در مهارت‌های خاصی باشد، می‌توان از گروه همگن استفاده کرد) پس از تشکیل گروه‌ها معلم به کمک دانش آموزان قوانینی را تدوین می‌کنند که بهتر است تعداد آنها محدود باشد (حدود 3 تا 5 قانون)
کلاس باید در مورد این قوانین توافق کند. این قوانین را می‌توان در تابلوی کلاس نصب کرد.

نمونه‌های این قوانین عبارتند از:
- گروه‌های مختلف نمی‌توانند با همدیگر صحبت کنند.
- همه عضوی از گروهند و در کارها همه باید شرکت کنند و سهیم شوند.
- اول سؤالات خود را از اعضای گروهتان بپرسید بعد از معلم سؤال کنید.
2- در این مرحله معلم حدود 15 دقیقه درباره‌ی هدف‌های مهم درس، انتظاراتی که از دانش آموزان در پایان جلسه وجود دارد و مطالب اصلی درس که نیاز به توضیح دارد صحبت می‌کند (اهداف را بهتر است به طور غیرمستقیم مثلا˝ از طریق پرسش، فعالیت و یا حتی عکس مطرح نمود)
3- در مرحله‌ی سوم به دانش آموزان فرصت داده می‌شود که در یک زمان مشخص روی مطالب و یا فعالیت هایی که در اختیار آنها گذاشته شده در گروه‌های خود تمرین و کار کنند. تنظیم و کنترل وقت در این مرحله لازم است و معلم با حضور در گروه‌های مختلف ضمن ارزشیابی غیر محسوس از کار گروه‌ها در صورت ضرورت راهنمایی‌های لازم را انجام می‌دهد.
4- در این مرحله نتایج کار گروه‌ها به نمایش گذاشته خواهد شد. برای نمایش کار گروه‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد مثلا" می‌توان از مدیر هر گروه خواست تا در یک زمان مشخص و کوتاه نتایج کار گروه خود را ارائه دهد و سپس معلم یا سایر گروه‌ها می‌توانند پرسش هایی از وی یا سایر اعضای گروهش داشته باشند. روش دیگر این است که هر گروه نتایج کار خود را روی یک برگه یا مقوا به صورت نوشته، نمودار یا نقاشی به تصویر درآورده و این برگه‌ها روی تابلو یا دیوار کلاس نصب شده و در معرض دید و نقادی سایر گروه‌ها قرار گیرد
5- در آخرین مرحله که مرحله‌ی ارزشیابی است معلم کار گروه‌ها را مورد ارزشیابی قرار می‌دهد. در این مرحله معلم می‌تواند از چک لیست هایی که در اختیار دارد استفاده کند و اهداف دانشی، مهارتی و نگرشی را مورد نظر قرار دهد. همچنین برای ارزشیابی می‌توان از گروه‌ها کمک گرفت و با کمک گروه‌ها معیارهایی برای ارزشیابی تدوین نمود و براساس این معیارها حتی خود گروه‌ها می‌توانند به ارزشیابی از کار خود (خودارزشیابی) بپردازند. 

 

ساخت گرایی

الگوی تدریس  5E(بر اساس ساخت گرایی)

    از نظر طبقه بندی، روش ساخت گرایی جزو روش‌های فعال و اکتشافی است که بر تولید، کنترل و تعمیم دانش تأکید می‌کند.
در فرآیند تدریس ساخت گرایی معلم و همه‌ی امکانات تسهیل کننده هستند و جزو خدمات آموزشی به حساب می‌آیند. بنابراین، در این روش، دانش آموز نقش اساسی را ایفا می‌کند.
هدف: جستجوی فعالانه فراگیرندگان از طریق فعالیت‌های گوناگون برای کشف راه حل ها، مفاهیم، اصول و قوانین، یکی از اهداف مهم در این روش است. داشتن روحیه‌ی کاوشگری برای ایجاد سؤال، طراحی، اجرا، ابداع و به دست آوردن جواب، یکی از ویژگی‌های ساخت گرایی است.
این الگوی تدریس از پویاترین و کارآمدترین، الگوهای تدریس است که در بسیاری از کلاس‌های دنیا با موفقیت در حال اجرا است.
مراحل اجرای الگو الگوی تدریس حاضر در 5 مرحله برنامه ریزی و اجرا می‌شود؛ مراحل مورد نظر عبارت اند از:
1- درگیر گردن Engaging
2- کاوش Exploration
3- توصیف Explanation
4- شرح و بسط (گسترش) Elaboration
5- ارزشیابی Evaluation
دلیل نام گذاری الگوی تدریس ساخت گرایی به الگوی 5E، آغاز شدن هر مرحله با حرف E است.

اصول و کاربرد الگوی ساخت گرایی در تدریس و تربیت در جدول زیر ارائه شده است.

اصل

کاربرد در تدریس و تربیت 

تغییر مفهومی وقتی رخ می­دهد که دریافت نادرست شاگردان، قبل از آغاز تدریس درست آن مفاهیم، برای آنان شناخته شود. 

باید دقت کنیم و ببینیم دریافتهای نادرست شاگردان از مفاهیمی که قرار است به آنان آموزش داده شود چیست. 

شاگردان وقتی به تجدیدنظر در باورهای کنونی خود  راجع به جهان می­پردازندکه در بارة نادرستی مفاهیمی که در ذهن دارند متقاعد شوند. 

می­توانیم به شاگردان نشان دهیم که دیدگاههای جدید با دیدگاههایی که آنان در ذهن خود دارند چه تعارضهایی دارد. 

شاگردان را باید ترغیب کرد که تفسیرهای درست از پدیده­هایی که مشاهده می­کنند به­دست آورند. 

باید استدلالهایی را به شاگردان ارائه کنیم که خودشان بخواهند در چگونگی تفکر به موضوعات تجدیدنظر کنند. 

برخی از بدفهمیهای شاگردان ممکن است، با وجود تدریس مطالب درست، همچنان در ذهن آنان باقی بماند. 

باید هم در جریان تدریس و هم پس از تدریس مراقب چگونگی فهم شاگردان از مسائل باشیم. 

 

روش تدریس (الگوی گانیه)) 

     برای رویارویی با انبوه چالشهای قرن حاضر و برای رسیدن به ارکان تعلیم و تربیت در قرن بیست و یکم، نیاز به معلمان اثربخش و با انگیزه برای تربیت نسل جوان کاملاً ضروری است، و معلم اثربخش، معلمی است که ضمن آشنایی با انواع روشهای فعال تدریس با بهره‌گیری از الگوهای مختلف تدریس موثر موجبات حفظ پویایی و تکامل را در فراگیران ایجاد می‌نماید.

    الگوهای فعال تدریس موجب، تقویت توانایی ذهنی شاگردان، افزایش انگیزه درونی فراگیران، ارتقاء خلاقیت آنان و افزایش توانایی حل مساله و یادگیری بهتر می‌گردد. در این مقاله با عنوان ‹‹بررسی الگوی تدریس بر اساس نظریه گانیه›› سعی شده است. مراحل و گام‌های مطرح شده در الگوی گانیه به شیوه‌ی کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گیرد.

    بررسی تحقیقات پیشین بیانگر آن که تا به حال در رابطه با روشهای تدریس مطالعات انجام گرفته است لاکن با توجه به بررسی‌های به عمل آمده در خصوص الگوی گانیه هیچگونه مطالعه‌ای‌ مشاهده نگردید. ویژگی این الگو فعال سازی فراگیران در یادگیری و پشتیبانی از فرایندهای درونی می‌باشد.

الگوی گانیه شامل 9مرحله می‌باشد که عبارتند از:

جلب توجه، آگاه ساختن یادگیرنده از هدف، تحریک یادآوری پیش نیازهای مربوطه، ارایه محرک فراخوان عملکرد، ارزیابی عملکرد و افزایش یادداری و انتقال.

 

مقدمه‌ای در ضرورت بحث:

    پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی، بشر امروز را در جمع‌آوری و طبقه بندی یافته‌های علمی ناتوان ساخته است. زیرا پیشرفت علم در یک روز گاه معادل یک صد سال در قرون گذشته می‌باشد و طبیعی است. که آموزش سنتی برای انتقال علم با چنین پیشرفت سریعی ناتوان است.¹

   برای رویارویی با انبوه چالشهای هزاره‌ی سوم، هزاره‌دانایی، و برای رسیدن به ارکان تعلیم وتربیت در قرن بیست و یکم- یادگیری برای زیستن، یادگیری برای با هم زیستن، یادگیری برای دانستن، یادگیری برای انجام دادن – نیاز به معلمان اثربخش و با انگیزه، معلمی است که ضمن آشنایی و آگاهی بر انواع الگوهای تدریس با بهره گیری از الگوها و روشهای تدریس موثر موجبات حفظ پویایی و تکامل را در فراگیران ایجاد می‌نماید. و به آنان در تجزیه و تحلیل و بازسازی تجاربشان کمک می‌نماید.

یک معلم موثر باید گنجینه ای ازالگوها و روشهای تدریس مختلف داشته تا به هنگام ضرورت و بر حسب نوع درس و شرایط تدریس یک یا برخی از آنها را به کارگیرد.² وبا بهره گیری از انواع الگوهای فعال تدریس موجبات کسب مهارت‌ها لوازم زندگی را در دانش آموزان، شهروندان آینده‌ی این دهکده‌ی جهانی به وجود آورد.

    بهره‌گیری از الگوهای مناسب تدریس موجب، تقویت توانایی ذهنی شاگردان، افزایش انگیزه‌‌ی درونی فراگیران، ارتقاء خلاقیت دانش آموزان و افزایش توانایی حل مسأله و یادگیری بهتر می‌گردد. با توجه به اهمیت طراحی آموزشی در فراهم سازی محیط مناسب جهت یادگیری بهتر دانش آموزان و نظر به تأکید و توجه معلمان دوره‌های مختلف در به کارگیری الگوهای مختلف تدریس از جمله الگوی گانیه در جشنواره الگوها و روشهای تدریس در سالهای83 - 1382 لذا در این مقاله سعی شده است با پرداختن به الگوی تدریس مبتنی بر نظریه گانیه در فعال سازی فرایند یاددهی- یادگیری گامی برداشته شود. امید است در جهت اعتلاء و پویایی نظام آموزش و پرورش کشورمان ایران اسلامی موثر باشد.

منبع : بلدیاب